Na Wschód – blog o Europie Środkowo-Wschodniej

W XIX wieku rodzina Landsbergisów należała do kręgu polskiej cywilizacji, podobnie zresztą jak cała litewska szlachta. Kazimierz Landsbergis w początkach wieku studiował na carskim uniwersytecie w Wilnie. Nauki pobierał po polsku i za rzecz oczywistą uważał wyższość tego języka nad litewskim. W powstaniu listopadowym walczył przeciwko carskiej władzy o wolność i niepodległość polsko-litewskiej Rzeczpospolitej.

Syn Kazimierza, Gabriel Landsbergis również wychował się w rodzinie mówiącej po polsku. Jednak, w przeciwieństwie do ojca, w szkole średniej uczył się litewskiego. Studiował w Moskwie i stamtąd wrócił na Litwę jako działacz litewskiego ruchu narodowego. To właśnie w tym czasie narodziła się nowoczesna litewska świadomość narodowa. Gabriel poślubił Polkę, z którą rozmawiał w jej ojczystym języku. Nigdy nie posługiwał się biegle litewskim.

Piątka jego dzieci natomiast znakomicie władała tym językiem. Najmłodszy syn Gabriela, Vytautas Landsbergis-Żemkalnis (drugi człon jego nazwiska „Żemkalnis” to zlituanizowana forma słowa „Landsbergis”)  został architektem. Zajmował się między innymi  zamkiem Giedymina w międzywojennym, należącym wtedy do Polski, Wilnie. Kiedy w 1939 Związek Radziecki przekazał miasto Litwie, Vytautas był pierwszym litewskim żołnierzem, który wkroczył do zamku. Później, jako architekt, pracował nad budową litewskiego Wilna.

Jego syn Vytautas Landsbergis był doktorem muzykologii. Specjalizował się w twórczości Mikalojusa Čiurlionisa. Uznawany obecnie za artystę narodowego Čiurlionis, jako dziecko w ogóle nie mówił po litewsku a za Litwina uznał się dopiero po rewolucji w 1905 r. Podobnie jak dla Landsbergisa, narodowość była dla niego politycznym wyborem a nie etniczną koniecznością. W 1988 Vytautas został przywódcą litewskiego ruchu narodowego. Był zwolennikiem odrodzenia Litwy bez związków z Polską. W roku 1990 przewodził sesji parlamentarnej, podczas której proklamowano niepodległość Litwy.

Na podstawie: „Rekonstrukcja narodów. Polska, Ukraina, Litwa, Białoruś 1569-1999.” – Timothy Snyder